Aerofonoak
Soinua sortzeko airea bibrarazten duten soinu-tresnak dira aerofonoak. MIMO-ren definizioaren arabera, aerofonoetan “airea bera da bibratzen duena oinarrian. Talde honetan biltzen dira mihia duten instrumentuak ere, hauetan bibratzen lehena mihia bera bada ere, aire jario baten bidez eragiten baitute soinua”19. Horiei erantsi behar zaizkie lehen bibrazioa ezpainen bidez sortu arren, mihia dutenek bezala, soinua aire jario baten bidez eragiten dutenak. Aerofonoek bibrarazten duten aire gorputza izan daiteke tresnaren barnean dagoena (hodi edo ontzi barrukoa), edo izan daiteke aire librea ere, tresnaz kanpora, inguruan dagoena. Azken hauek aerofono libreak izango dira; aurrenekoei berriz, haizezko soinu-tresna ere esaten zaie. Aerofonoen artean, beraz, azpisail hauek bereizi dira:
1.1 | FLAUTAK
Soinua sortzeko “aire korronte fina ertz baterantz zuzenduta, hodi edo ontziren baten hutsuneko aire-gorputzari eragiten zaio” bibrazioa. Halako soinu-tresnak sailkatzeko irizpide organologikoak ugari dira: ertza hodi edo ontzian egindako koska hutsa den ala zeharka ebakitako ertz zorrotz edo alaka den; aire korrontea bideratzeko tutu berezia duen ala ezpainekin bideratzen den; tutu hori dutenetan tresnaren baitan dagoen ala honetatik kanpo; aire gorputza hodi batean dutenetan, hodi horren beste muturra irekia ala itxia dagoen; hodi hori aho-ezpainekiko zuzen hartzen den (zuzenak), perpendikularrean ala zeharka (zeharkakoak) ala angelu zorrotzean (erdi zeharkakoak edo flauta zeiharrak); tonu ezberdinak emateko hodi edo ontzian zuloak dituzten ala ez; eta zuloak dituztenen artean, kopuruaren arabera, zenbat hatz edo esku behar diren horiek tapatzeko. Aldagai horiek guztiak eta Euskal Herrian ezagutzen diren flautek dituzten ezaugarriak kontutan izanda, sail hauek bereizi dira hemen:
1.1.1 Esku bateko ahokodun flauta zuzenak
1.1.2 Bi eskutako ahokodun flauta zuzenak
1.1.4 Erdi zeharkako flauta edo flauta zeiharrak
1.1.8 Flauten tankerako hots jostailuak
1.2 | MIHIDUNAK
“Xafla bat edo gehiagoren bidez, aire korronteari igarobidea aldizka zabalduz eragiten da aire gorputzaren bibrazioa”. Bestela esanda, “mihia” esaten zaion xafla malgu bat edo gehiagoren bibrazioa eragiten da aire korronte finaren bidez (putz eginda nahiz hauspoen bidez), eta bibrazio horrek aireari bidea itxi eta irekiaz, hodi edo ontziaren hutsuneko airea bibrarazten du. Mihia duten aerofonoak sailkatzeko irizpideak ere ezberdinak dira: mihi bakun ala bikoitzekoak diren; mihi horiek dar-dar beste gorputz baten gainean egiten duten (hodia bera edo beste mihi bat) ala mihia libre duten; tonuak emateko zuloak dituzten ala ez; hodia konikoa ala zilindrikoa duten; mihi libre bakarrekoak diren ala mihi anitzekoak.
Hemen sail hauek bereizi dira:
1.2.1 Mihi bakunekoak
1.2.2 Mihi bikoitzekoak
1.2.3 Xirolarruak
1.2.4 Mihi librekoak
1.3 | EZPAINEN BIBRAZIOZKOAK
1.3.1 Naturalak
1.3.2 Kromatikoak
1.4 | AEROFONO LIBREAK
“Bibratzen duen airea ez dago soinu-tresnaren beraren baitan”, inguruan libre baizik. Hauek sailkatzeko irizpide ezberdinak izan badira ere, euskal herri musikan agertzen direnen kopurua kontutan izanda, denak batean hartu dira.
OHARRAK
19 «AEROPHONES The air itself is the vibrator in the primary sense. In this group also belong reed instruments sounded by a flow of air in which the reed is the primary vibrator.» (MIMO, 2001)