Txulubita pistoiduna aerofonoen familiako soinu-tresna da.

Egitura

Adar makilatxo bat da. Mutur batean, begi ondoan, ahokoaren muturra egiten zaio. Makila atereaz, azalak flautaren tutuaren funtzioa betetzen du. Beheko muturretik sartzen zaio lehenago ateratako makila.

Joera

Txulubitaren ahokoaren muturra ahoan sartu, putz egin eta makila sartuz eta atereaz, txio edo glissando moduko doinu luzeak jo daitezke. Egiteko momentuan izerdi asko duenez, erraz sartzen eta ateratzen da makila. Lehortzen danean ezinezkoa da.

Historia

Euskal Herriko herrialde askotan, udaberrian, izerdi garaian, haurrei egiten zitzaizkien halako hots-jostailuak. Leku batzuetan lizar adartxoekin eta besteetan gaztainondoarekin egiten dira. Tresna hauek ez dute hotsa denbora luzez ematen. Horregatik, erabili nahi direnean egitea izaten zen onena. Lehenago ikusi dugunez, udaberria izaten da egiteko eta jotzeko garai nagusia.

TAILERRA

Txulubita bat egiteko adar makilatxo bat mozten da. Adarraren begi ondoan, ahoko muturra izango dena, garbi-garbi ebakitzen da.

Gero, erdialdean, azalaren buelta osoan, paraleloki bi ebaketa egiten dira bata bestearen ondoan, bien erdian gelditu den azal eraztun hori atereaz. Horrela, makilaren azala bitan banaturik gelditzen da.

Segidan, ahokoa izango den muturrean, honen prestakuntza hasten da. Lehendabizi muturrean, aurrealdeko zuloa irekitzen da, ebaketa egin eta azal puska hori kenduz. Ondoren, takoa bere tokian sartu eta beheko ezpaina jartzeko izango den atzealdeko errebajea egiten da.

Orain goialdeko azal tutu osoa makilatik atera behar da. Horretarako, izerdia mugiarazteko eta azala pixka bat arrotzeko, makila izter gainean jarririk, labana aldrebes hartu eta kirtenarekin kolpetxo batzuk jotzen dira azalean makila jiratuz. Askotan, hau egiterakoan, egileek kantutxo edo lelo bat errezitatzen zuten makilaren kontra ematen ziren kolpetxoekin erritmoa markatuz. Hona hemen Nafarroako Iribasen jasotakoa:

Txulubite malabite

Frantzin sartu, Españin atera.

Txulubite malabite

Frantzin sartu, Españin atera.

Izeeerdi, izeeerdi, izeeerdi, izeeerdi.

Txulubite biribille tronpeta,

Frantzin sartu, Españin atera.

Txulubite biribille tronpeta,

Frantzin sartu, Españin atera.

Izeeerdi, izeeerdi, izeeerdi, izeeerdi.

Lau aldiz errepikatutako azken hitza esaterakoan, erritmoa mantsotu eta kolperik eman gabe, labanaren kirtenarekin makila igurzten da, erdialdetik muturrerantz.

Hau egin eta gero, makila esku batekin alde batetik eta bestearekin bestetik heldu eta bi zati kontrako zentzuan jirarazi eta kanpoaldera tiratuz, ahoko-aldeko azal tutu osoa makilatik ateratzen da.

Segidan, makila hartu eta ahokoaren takoa mozten da, mozketa garbi eginez eta airea pasa ahal izateko kanalerako hozkadura eginez.

Bukatzeko, takoa bere tokian jarri, eta azalik gabe dagoen makila azalezko tutuan sartzen da. Txulubita erabiltzeko prest dago.

ITURRIAK

Bibliografia

BELTRAN ARGIÑENA, Juan Mari. (1978). Azal doiñuak: Sunpriñu eta Txulubite. Cuadernos de Etnología y Etnografía de Navarra, 29 zk. 349-362 orr. Iruñea: Institución Principe de Viana.

(1996). Soinutresnak euskal herri musikan. Hernani: Orain.

ETNIKER. (1993). Juegos infantiles en Vasconia. Etniker Euskalerria. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza (687-694. orr.).

MUSEO Arqueológico, Etnográfico e Histórico Vasco / Euskal Arkeologia, Etnografia eta Kondaira Museoa (1998): Haur-jolasak eta jostailuak / Juegos y Juguetes del Museo Vasco de Bilbao. Euskal Museoa Bilbao Museo Vasco / Fundación Bilbao Bizkaia Kutxa (107. or.).